BABİL UYGARLIĞI:
Arap Yarımadası'nda yaşayan Sami ( Arap ) kavimlerinin Mezopotamya'da Babil Kenti ve çevresinde oluşturdukları uygarlıktır. I. Babil Devleti, MÖ: 2100 yıllarında kuruldu. Bu dö-nemin en ünlü hükümdarı Hammurabi'dir. Hammurabi, Mezopotamya'nın tümünü egemenliği altına almanın yanı sıra, Sümer yasalarını Sami geleneklerine uydurarak Mezopotamya'nın en ünlü yasalarını hazırladı. Ölümünden sonra devlet gücünü yitirdi ve MÖ: 1800 yıllarında Hititliler tarafından yıkıldı. MÖ: 612 yılına kadar çeşitli devletlerin egemenliği altında yaşayan Babilliler bu tarihte Medler'le birleşip Asur egemenliğine son vererek II. Babil Devleti'ni kurdular. Böylece, MÖ: 538 yılında Persler tarafından yıkılıncaya dek böl-geye egemen oldular. Astronomi, aritmetik ve geometri alanında gelişen Babilliler'in çok katlı asma bahçeleri dünyanın yedi harikaasından biridir. 90 metre yüksekliğinde olan Babil Kulesi (Ziggurat = tapınak ) gözlemevi amacıyla yapılan önemli yapıtlardandır.
BAĞ-BAHÇE RESMİ :
Osmanlı Devleti'nde bağ ve bahçelerden alınan Haraç-i Mukaseme (tarımsal ürün üzerinden oranlı olarak alınan aşar veya haraç vergisi) türünde vergidir. Zımniler, üzümden şarap yaptıkları için bu vergiyi daha fazla öderlerdi. Sipahiler bu vergiyi zımnilerden şarap olarak toplardı.
BAHARAT YOLU :
İlkçağ'dan, Yeniçağa Ümit Burnu ticaret yolunun bulunmasına kadar yoğun olarak kullanılan geleneksel kervan ticaret yoludur. Hindistan'dan yüklenen Avrupa için çok değerli olan özellikle baharat gibi ürünler deniz yoluyla kıyılardan İran Körfezi'nin Kuzeyindeki Hemedan Limanı'na getiriliyordu. Buradan Suriye ve Mısır kıyılarına kervanlarla getirilen bu yükler deniz yoluyla Avrupa pazarlarına taşınıyordu.
BALYOS :
Osmanlı Devleti'nde Venedik elçilerine verilen addır. 1479 yılında Venedik ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan ve Venedikli tüccarlara ticari ayrıcalıklar tanıyan antlaşmaya göre durumları yasallaşmış ve Osmanlı topraklarındaki Venedikliler arasındaki davalara da yargıçlık yapmaya başlamışlardır. 1759 yılında Venedik Cumhuriyeti'nin yok olmasıyla bu terimde yok olmuştur.
BAROK TARZI :
XVII ve XVIII. Yüzyıllarda Avrupa'da yaygın olan sanat tarzıdır. Mimaride ve heykelde, kıvrımlı çizgileriyle, gösterişli süsleriyle, resimde ayrıntılarıyla ve ışık oyunlarıyla, müzikte canlı ve hareketli ritimleriyle belirlenir. En usta temsilcileri mimari ve heykelde, Bernini resimde Rubens, müzikte, Monteverdi, Vivaldi, Handel ve Bach'dır. Lale Devri'nde de (718-1730 ) Osmanlı sanatını etkileyen barok tarzdan sonra Avrupa'da Rokoko tarzı yaygınlaşmaya başlayacaktır.
BATINİ :
Genel olarak kutsal kitapların açık anlamından çok gizli anlamlarını yorumlayan ve bu yorumları gerçek sayan Doğu gizlemcilerinin ( tasavvuf ) öğretisidir. Dinsel bir görünüm altında gerçek bir felsefe öğretisidir. Eski Mısır'dan başlayarak Musevilik, Zerdüştlük, Pitagoras, Platon, Hristiyanlık, Maniheizm inanış ve öğretileriyle İslam kültürüne girdi. Amacı, insan kardeşliğini sağlamak, mal ortaklığını gerçekleştirmek, özel mülkiyeti ve toplumsal sınıfları ortadan kaldırmaktır. İslam inanışında Şiilik ile bütünleşmiştir. Tarihte kurulan en önemli Batıni Devlet Fatımi Devleti'dir. Türk-İslam kültüründe yer alan Haydarilik, Kalenderilik, Babailik, Bedreddinilik, Mevlevilik, Bektaşilik, Hurifilik öğretileri Batınilikten türemişlerdir.
BEDESTEN :
Değerli eşya, kumaş ve mücevherlerin alınıp satıldığı kapalı çarşılardır. XIII. Yüz yıl'da Selçuklular'la birlikte ortaya çıkmış ve Osmanlılarla yaygınlaşmıştır. Osmanlı Devleti'nin büyük kentlerinde her ticari eşyaya özgü bedestenler vardı.
BEDEVİLER :
Arap Yarımadası'nda çöllerdeki vahalarda konaklayarak koyun, keçi, at ve develeri besleyerek yaşamını sürdüren göçebe Arap topluluğudur. Arap Yarımadası'nın dışında Irak, Suriye ve Ürdün topraklarında da yaşamaktadırlar. Babaerkil yapının egemen olduğu ilkel topluluklardır.
BEKTAŞİLİK :
Hacı Bektaş Veli'nin (1247-1337) kurduğu, toplumcu Batıniliğin en ünlü öğretisidir. Bu düşünceye göre, her insan gereken bilgiye erişmiş değildir. Gereken bilgiye inanan insan Kutup'tur ve evren onun çevresinde döner. Barışçı ve uzlaşmacı bir öğreti olduğundan Osmanlılar Bektaşiliği korumuş ve onun kurumlaşmasına izin vermiştir.
BENNAK RESMİ :
Osmanlı Devleti'nde toprak sahibi olan babalarının yanında yaşayan erkeklerin evlendikleri zaman ödedikleri vergidir.
BERBERİLER :
Kuzey Afrika'nın yerli halkıdır. Fas, Cezayir, Tunus, Libya ve Mısır'da aşiretler halinde, genellikle göçebe olarak yaşarlar. Yerleşik olanlar tarımla, göçebe olanlar hayvancılıkla ( koyun, keçi, at ve deve ) geçinirler. Çoğunluğu Müslüman olan bir topluluktur.
BEYLERBEYİ :
Osmanlı Devleti'nin Klasik Dönemi'nde (1453-1826) askeri görev ve yetkileri olan eyalet valisidir. Sonradan sayıları artarken önemleri ve yetkileri azalmıştır. En kıdemlisi ve rütbelisi Rumeli Beylerbeyidir. Bunlar merkezde olduklarında Divan-ı Hümayun'un toplantılarına da katılırlardı. Barış zamanında eyaletin en büyük mülki amiri olan beylerbeyleri savaş zamanında eyaletinden toplanan askerlerin komutanı olarak Osmanlı ordusuna katılırlardı. Her beylerbeyinin eyalet merkezinde toplanan bir Eyalet divanı vardı.
BEYT-ÜL MAL :
İslam devletlerinde devlet hazinesidir. Arap-İslam Devleti'nin kuruluşundan Osmanlı Devleti'nin yıkılışına dek bu ad kullanılmıştır. İslamcı özellikteki devletlerde Beyt-ül Mal'ın en önemli gelir kaynakları :
1. Müslümanlar'dan alınan vergiler (Aşar, Ağnam vb.)
2. Müslüman olmayanlardan ( Zimni ) alınan vergiler (Haraç, Cizye vb..)
3. Maden, orman, tuzla kiraları
4. Gümrük ( Baç ) vergileri
5. Savaş ganimetleri (1/40'ı Sultana, 1/5'i Hazineye)
6. Bağlı devletlerle beyliklerin yıllık vergileri ve gönderilen armağanlar.
İslam toplumlarında hükümdarların dinsel yargı gücüne sahip olabilmeleri, meşru (yasal) ve yetkili sayılabilmeleri için halktan aldıkları söz, bağlılık andı veya yetkisidir. Emeviler Devri'nde hükümdarlığın babadan oğula geçen bir saltanat haline gelmesi nedeniyle biat biçimsel bir gelenek durumuna dönüştü.
BURJUVAZİ :
Tarihsel olarak Yakınçağ'da egemen olan sınıftır. Fabrika, atölye ve makinalar gibi teknolojik üretim araçlarına sahip olan sermaye sahibi olanlardır. İlk kez Ortaçağ'ın sonlarında tüccarlar olarak ortaya çıktılar. Coğrafya Keşifleri'yle ve sömürgecilik sistemiyle zenginleştiler. Sanayi Devrimi ile yeni bir yapı oluşturarak, hızla güçlendiler ve siyasal iktidarı barışçı yollarla ya da ihtilallerle ele geçirerek devletin ve toplumun yapılarını kendi çıkarlarına uygun bir biçimde yeniden düzenlediler. Varlıklarının nedeni, ellerindeki ana malı, emek üzerinde sömürü aracı olarak kullanmalarıdır.
BÜVEYHOĞULLARI (945-1055) :
Ortaçağda İran'ın Batısı'nda ve Irak'da egemenlik kuran Şii Mezhebinden bir İslam devletidir. 999 yılında Samanoğulları Devleti'nin yıkılması üzerine etkinlikleri arttı. Bağdat'daki Abbasi Halifesi'ni baskı altına aldılar. Gazneliler'le ve Büyük Selçuklularla savaştılar. 1055 yılında da Büyük Selçuklu Devleti Sultanı Tuğrul tarafın-dan egemenliklerine son verildi.
Konu: KAVRAMLAR KÖŞESİ > B 
Perş. Mayıs 01, 2008 1:16 pm